Kendini Yeniden Keşfetmenin Dramatik Yolu: Psikodrama

Editör: Zeliha Selimoğlu

Psikodrama Nedir?

Yunanca’ dan türeyen “drama” kelimesi eylem, aktivite ve hareket anlamına gelir. Dolayısıyla psikodrama, ruhsal yaşamımızın ilkelerini ve gizemlerini eylemler yoluyla keşfetme olanağı sağlayan bir yöntem olarak tanımlanır (Litwińska-Rączka,2018). Freud ile aynı dönemde yaşayan ve hem sosyolog hem de bir psikiyatrist olan Jacob Levy Moreno' nun temellerini attığı psikodrama, kişilere dramatik canlandırmalar yoluyla farkındalık ve içgörü kazandırmayı amaçlar. Bir yaşam aracı olarak tasarlanan psikodrama, Moreno'nun tabiriyle “eylem halindeki psikanaliz” olarak tanımlanır.

Psikodrama, hastaların duygu ve deneyimlerini keşfetmek ve geçmiş anıları yeniden yaşamalarına yardımcı olmak için dramatizasyon, rol yapma ve doğaçlama içerir. Bir psikoterapi yöntemi olmasının yanı sıra bireysel gelişim de sağlar. Psikodramada genellikle derin duygusal yaşantıların yaşanması ve çözümlenmesi söz konusudur (Şarlak ve Öztürk, 2021). Kişi, geçmiş ve şimdiki zaman arasındaki bağlantılarını keşfederek bir köprü kurar, yaşam sürecini anlamaya başlar, sorunlara dair yeni bakış açıları bulur ve bu sayede çevresiyle beraber kendisini de değiştirmeye başlar. Yapılan çalışmalar, psikodrama uygulamalarının grup üyelerinde iyileşme, umut, olumlu yönde değişim ve ilerleme sağladığını göstermektedir (Şarlak & Öztürk, 2021).

Psikodramanın Tarihçesi

Moreno, psikodramayı 20. yüzyılın başlarında geliştirmiştir. O sıralar Viyana'da Freud ile meslektaş olan Moreno, geleneksel konuşma terapisinin kısıtlı olduğunu düşünmekteydi:

“Dr. Freud, siz benimle ofisinizde buluşuyorsunuz, ben sokakta buluşuyorum; siz rüyaları analiz ediyorsunuz, ben insanlara tekrar rüya görmeyi öğretiyorum, siz onları parçalara ayırıyorsunuz, ben onların çatışan rollerini canlandırıyorum ve tekrar bir araya getiriyorum.” – Jacob Levy Moreno

Moreno'ya göre, konuşma terapisi yalnızca hastaların deneyimleri hakkında konuşmasına izin veriyor, ancak onlara duygularını harekete geçirmek için bir fırsat sunmuyordu. Ancak psikodrama sayesinde kişiler deneyimlerini somut bir şekilde yeniden, güvenli ve kontrollü bir ortamda canlandırabilirdi. Moreno, insanların daha spontane olmalarına, travmaları aşıp onlara sıkışıp kalmamalarına yardımcı olmayı önceliyordu. Ona göre psikodrama, gerçeği dramatik yöntemlerle inceleyen bir bilimdi.

Psikodramanın Uygulanışı

Psikodrama aynı zamanda psikoterapötik grupların da öncüsüdür ve grup sürecine odaklı bir etkileşim gerektirir. Bunun amacı, diğer grup psikoterapilerinde olduğu gibi davranış ve duygularda istenilen değişimleri meydana getirebilmektir. Ancak diğer terapilerden farklı olarak, grup içerisinde bireysel bir terapi gerçekleşir; yani süreç protagonist merkezlidir.

Grup üyeleri, tek bir kişinin hayatından bir olayı yeniden canlandırmaya başlar. Bu sırada üyeler; kendilerini üzmüş, öfkelendirmiş veya farklı duygular yaşamasına neden olmuş olayları, duygu ve düşüncelerini grup içinde oyunlaştırarak paylaşma ve dönüştürme fırsatı bulurlar. Psikodrama oturumlarında yaşanan tüm olaylar “şimdi ve burada” ilkesine göre yeniden oluşturulmaktadır (Şarlak ve Öztürk, 2021). Gruplar genellikle 8-15 kişi arasında değişir.

Psikodramada oyunların konusu genel olarak günlük yaşantılar, ilişkiler, rüyalar, geçmişte yaşananlar, korkular ve hayallerdir. Seans sürecinde terapist veya hasta-danışan gibi kavramlar kullanılmaz. Bunun yerine, “yönetmen” (terapist), “protagonist” ve “yardımcı egolar” gibi terimler kullanılır. Protagonist, oyunun başkahramanıdır ve psikodrama seansı boyunca belirli bir ana karakter üzerinde çalışılır. Seans boyunca belirli çatışmalar üzerinden anılar yeniden canlandırılır. Bu süreçte merkezde bir kişi olsa da diğer üyeler de kendi sağaltımlarını sağlayabilirler ve kendi meseleleri üzerinde de çalışabilirler. 

Psikodramanın Uygulama Alanları

Psikodramanın temelleri, Moreno'nun 1920'li yıllarda hasta gruplarıyla yaptığı doğaçlama, tiyatro egzersizlerine dayanmaktadır. Drama terapisine benzerliğiyle bilinse de Moreno, psikodramayı geliştirirken sosyometri ve psikoterapiyi de dahil etmiştir. Bunun yanı sıra, sosyodrama ve bibliyodrama gibi yaklaşımlardan da yararlanmıştır. Sosyodrama, gerçek yaşamdaki durumların veya çatışmaların dramatik bir canlandırmasıdır. Bibliyodrama ise İncil hikayelerini kullanan bir rol yapma ve doğaçlama tiyatro biçimidir.

Psikodrama, hem bireylerle hem de çiftlerle uygulanabilen bir yöntemdir. Klinik alanda travma sonrası stres bozukluğu, psikiyatrik vakalar ve sağlıksız duygudurum içindeki hastalarda kullanılmaktadır. Ancak sadece ağır vakalarda değil, günlük hayat sıkıntılarıyla baş etmek için de tercih edilebilir (Şarlak ve Öztürk, 2021).

Psikodramanın Odağı

Psikodrama “rol” odaklıdır ve bireylerin hayatlarındaki farklı parçaları nasıl canlandırdıkları önemlidir. Bir ebeveyn, arkadaş, eş veya dost olarak birey nasıldır ve nasıl olabilir? Psikodrama, kişilere kendilerini ifade etmeyi ve yeni olma yollarını denemeyi sağlar. Kişiler dramatik sahneler yoluyla yeni davranışlar keşfeder, sosyal roller dener ve katarsis yaşarlar. Moreno da farklı rolleri üstlenmenin ve farklı bakış açıları keşfetmenin kişisel gelişim için güçlü bir araç olduğuna inanıyordu.

1927 yılında New York’taki Uluslararası Psikodrama Kongresi’nde Moreno, şu sözleri dile getirmiştir: “Kendinizi hiç olmadığınız gibi oynayın, böylece olabileceğiniz gibi olmaya başlayabilirsiniz. Kendi ilham kaynağınız, kendi yazarınız, kendi uygulayıcınız, kendi terapistiniz ve nihayetinde kendi yaratıcınız olun.”

Sonuç olarak psikodrama, hayatın bir provasıdır. Yalnızca bir tedavi yöntemi değil, aynı zamanda kişisel bir dönüşüm aracıdır ve bireyin kendisini keşfetme yolculuğunda etkili bir araçtır. Moreno’ nun da dediği gibi; “Psikodrama gerçeğin eylemle keşfidir.” 

Kaynakça

Şarlak, D. ve Öztürk, E. (2021). Psikodrama Temelli Müdahale programları: Sistematik Bir Değerlendirme. Karya Journal of Health Science, 2(1), 21-29.

Litwińska-Rączka, K. (2018). Jacob Levy Moreno’s Psychodrama As A Work Technique For Treating Patients In Group And Individual Psychotherapy. Current Problems of Psychiatry, 19(4), 157-166. https://doi.org/10.2478/cpp-2018-0019

Federation of European Psychodrama Training Organisations. (n.d.). What is psychodrama? FEPTO. https://fepto.com/what-is-psychodrama/

Michigan Psychodrama Center. (n.d.). What is psychodrama? https://www.michiganpsychodramacenter.com/what-is-psychodrama/

Aydın, T. (n.d.). Psikodrama nedir? https://tuba-aydin.com/psikodrama-nedir/#:~:text=Psikodrama