Sınav Kaygısına Tavsiyeler

Editör: Selma İnci

   Eylül-2024’te başladığımız akademik hayatımıza, Haziran-2025’te veda ediyoruz.  Dolayısıyla, 2024-2025 akademik takviminde işlenen tüm konulardan- bazı sınavlar için ilk ve son kez (bkz. LGS)- sorumlu olduğumuz bir aydayız. Bu düşünceden hareketle, Haziran ayını “sınav ayı” olarak adlandırmak yanlış olmasa gerek. 

   Bu sınav ayı içerisinde hissedilen duygular farklılık gösterebilir. Kimi için bu dönem yazın başlangıcını kimi için son tekrarları ve beraberinde gelen mutluluğu ifade edebilir. Hissedilen duygu sınavlara, yani akademik takvim boyunca verilen emeğe, sınavlardan ne umulduğuna ve ne beklendiğine göre değişkenlik gösterebilir. Hatta bu durumu daha da detaylandırmak istersek birçok faktörün etkili olduğunu söylemek mümkündür. Kişisel bakış açılarını şekillendiren öznel ya da nesnel etkenlerin varlığını kabul etmek gerekir. Bu yazıda, sınav denildiğinde akla ilk duygudan -daha doğrusu benim aklıma ilk gelen duygudan- bahsedeceğiz. Bu duygu, kaygı. 

   Ben 12 yıllık temel eğitimimin ardından 2 yıl üniversite sınavına hazırlandım. Sonrasında 2 yıl sosyoloji eğitimi aldım ve tekrar sınava hazırlanarak Psikoloji bölümünü kazandım ve 3.yılımdayım. Bunca yıllık eğitim-öğretim hayatımda sınav denildiğinde benim aklıma ilk gelen en önemli duygu kaygı.  Bu yazı, sınav anında başa çıkılması gereken, sınav başarısını önemli ölçüde etkileyebilecek ve yönetilmesi öğrenilebilir bir duygu olan kaygı üzerine kaleme alınmıştır.

   Kaygıyı hafifletmek adına sizlere birkaç taktik vereceğim. Başlamadan önce belirtmek gerekir ki, bu yazıda verilen tavsiyeleri sınav anında uygulamaya çalışmak büyük bir hatadır. Doğru olan, bu adımları sınavdan önce prova etmek ve pratiğe dökerek alışkanlık hâline getirmektir. Etkili bir şekilde uygulamanın ilk ve en önemli adımı budur. 

1. İlk defa yapma: İlklerin sınav günü yapılmaması gerekir. Örneğin, ceviz beyin fonksiyonları açısından faydalı olduğundan dolayı halk arasında sınav zamanı yenmesi sıkça tavsiye edilir. Cevizle biyolojik bir sorununuz olmayabilir. Daha önce yediğiniz için bir sorun yaratmayacağına emin de olabilirsiniz. Yine de benim naçizane tavsiyem, eğer sınav provalarının öncesinde ceviz yemediyseniz, sınav günü de yemeyin. İlk defa yapılacak olan, rutinde olmayan öğeler yapılmamalı. Ceviz bir örnekti, pekmez, yumurta gibi rutininiz dışında olan yiyeceklerden de uzak durulmalıdır. Pekmezi sizi ishal yaptığı için tüketmiyorsanız, sınav gününde de pekmezden uzak durmalısınız. Örnek havuzu genişletilerek bakıldığında sınav öncesi normalde yenmeyen bol sulu okunmuş pirinci de son anda yemek, erken tuvalet ihtiyacını getirir, bu da sınavınızı sonlandırmak zorunda kalmanıza ya da sınava odaklanamamanıza yol açabilir. 

2. Zihinsel Canlandırma: İlk ve son olduğu düşüncesiyle başa çıkmak adına sınav anının canlandırılması etkili bir taktiktir. Sınav, LGS gibi bir kere girilebilecek, dönüşü olmayan türden ise kaygı yüksek oranda artabilir. Bu durumda, içinde bulunulan sınavın ilk olmaması kişiyi rahatlatabilir. Sınav provalarına girerken kişinin kendisine ‘bu bir sınav anı, gerçek sınav’’ demesi ile sınavdan önce sınavı yaşaması mümkün olacaktır. Beyin taklitleri sever. “TED Gibi Konuş” kitabındaki en etkili yöntemlerden biridir bu, yapana kadar taklit et. Taklit ederek provayı sınav anı gibi hissetmek yani beyni kandırmak mümkün olabilir. Bir not, deneme sonrası çok heyecan, kaygı gibi hislere kapılıp diğer denemelere göre düşük yapma ya da süre yetiştirememe yaşanması normal. Çünkü kişi artık sınava girdi, provada değil. Sınav anını yönetmek için sürekli, “Zaten girdiğim bir sınavdı.” demek, rahatlamamıza yardımcı olabilir.

3. Motivasyonel Zihinsel Canlandırma: Sınav anında 5 saniye kadar hayalimizi düşünmek motive olmamızı sağlar. Fizyolojik sakinleşme sağlayan nefes egzersizleri de tavsiye edilmektedir. Asıl önemli olan zihnin o anda ne düşündüğüdür. 5 saniye nefes al, 5 saniye tut 5 saniye ver taktik olarak anlatılır. Bu yavaşça yapılmalı ve beden sakinleşmelidir. Beden sakinleşirken önceki soruyu mu sonraki soruyu mu yoksa kapıda bekleyenleri mi düşünmeliyiz? Bu kısımda beşleri sayarak bitirilebilir ve 15 saniyenin boşa gittiği de düşünülebilir. Burada tavsiye ise şu şekilde bir zihinsel canlandırma yapılmasıdır: Sınav sonunda elde edeceğin, motivasyonunu sağlayan nedir? Başardığını hayal et ve ilerideki sana bugünün aslında basit olduğunu hatırlat.  Örneğin, üniversite sınavına çalışırken psikolog olmak istiyordum, hâlâ da öyle. YKS anında üst üste yapamadığım sorular, anlık kitlenme, süre akması derken o an başımdan aşağı sanki terler boşalıyordu. Durdum, olduğum sınıfa iyice baktım, gözlerimi kapattım ve içeriye psikolog olarak girdim. Sınav anını yönetmenin mümkün olduğunu, bulunduğumuz sıralardan bir gün, geçmiş olarak bahsedeceğimizi, herkesin aynı yoldan geçtiğini ve çok zorlanmamın beynimde bittiğini söyledim. Psikolog olarak sınıfın kapısından çıkarken de sınava devam edecek olan o an ki kendime göz kırpıp gülümsedim. Muhteşem bir motivasyon konuşması yapmış olmam beni o ana odaklandırıp sınavı kazandırmadı ama önemli olan kendimi istediğim yerde görmemdi. Belirtmek isterim ki heyecanı hiç dinmeyen biriyim, sınav anı paniği, kaygısı benim için gerçekten her zaman çok zor olmuştur. Klişe ama sınav anını ben yönettiysem herkes yönetir. Kaygımın karakterim açısından neden arttığına kısa bir örnek verecek olursam; blog yazarlığı yeni ismiyle dijital yazarlık alanında yaklaşık 10 senedir deneyimli biri olduğum için son 3 senedir bildiklerim ışığında yeni başlayacak olanlara alanda eğitim vermekteyim. Ve ilk eğitim verdiğim günlerde de son eğitim verdiğim zamanlarda da katılım sağlayan bir yazar öğrencim şu cümleyi söyledi, ‘’İlk eğitim verdiğin zaman heyecanını açıkçası yeni bir eğitmen oluşundan kaynaklı sanmıştım. Seneler geçmesine rağmen heyecanlısın, gözündeki parıltıdan anlıyorum ki bu geçici bir heyecan değil.’’ Sonuç olarak, benim bile sakinleşmemi sağlayan kurallar kuralı ne diye bakacak olursak, bu maddeyi önermekteyim.