Şema Terapi Nedir? Nasıl Gelişmiştir?
Jeffrey Young ve arkadaşlarına göre, şemalar yaşamın erken dönemlerinde karşılanmamış temel duygusal ihtiyaçlardan kaynaklanır. Erken dönem uyumsuz şemalar genellikle çocuklukta oluşsa da Young, bu şemaların yaşam boyu yeni deneyimlerle şekillenebileceğini vurgulamaktadır (Young vd. 2003, s. 61). Çocuklukta aile ortamının yanı sıra okul gibi çevresel faktörler de şema oluşumunda etkili olabilir. Şemalar, bireyin duygusal ihtiyaçlarını, davranış kalıplarını ve başa çıkma biçimlerini içeren birer yapı taşıdır.
Şema terapinin temel yaklaşımı, bireyin sorunlarını tespit etmek ve olaylara hangi bakış açısıyla yaklaştığını anlamaktır. "Kişi olayları, duygularını ve düşüncelerini nasıl değerlendiriyor?" sorusu terapide kilit noktadır. Young, erken dönem uyumsuz şemaları belirli alanlar altında incelemiştir. Bu yazıda, Alan IV: Diğer-Yönelimlilik üzerinden Fedakarlık Şeması ve başa çıkma tepkileri ele alınacaktır.
Alan IV: Diğer-Yönelimlilik
Fedakarlık şemasını incelemeden önce bu alanın temel ihtiyaçlarına bakmamız gerekir. Jeffrey Young, dördüncü alanı, "kendine yönelimli olma" ihtiyacının karşılanmamasıyla ilişkili şemalar olarak tanımlar. Bu eksiklik, bireyin kendi ihtiyaçlarını ikinci plana atarak başkalarının istek ve duygularına aşırı odaklanmasına neden olur.
Bu durumun temelinde sevgi ve onay kazanma, aidiyet hissini sürdürebilme arzusu yatar. Birey, ailesinden koşullu sevgi gördüğü için, "Bir şeyler yaparsam insanlar beni sever" algısıyla hareket eder. Bu alan içindeki şemalardan biri olan Fedakarlık Şeması, bireyin kendi ihtiyaçlarını feda ederek başkalarının ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmasını içerir.
Fedakarlık Şeması
Fedakarlık şeması, bireyin kendi mutluluğu pahasına başkalarını memnun etmeye çalışması üzerine kuruludur. Bu şemaya sahip kişiler, başkalarının iyiliğine o kadar odaklanır ki kendi ihtiyaçlarını ve duygusal iyilik hallerini göz ardı eder. Bu davranış, başkalarının acısına karşı yüksek bir duyarlılıktan kaynaklanır.
Fedakarlık şemasına sahip kişiler:
- Başkalarını incitmekten kaçınmak için kendi isteklerini bastırır.
- Yardıma ihtiyacı olan bireylere karşı yoğun bir yakınlık hisseder.
- Kendi ihtiyaçlarının karşılanmaması nedeniyle çevresine karşı kırgınlık duyabilir.
Bu şema aktifleştiğinde bireyde huzursuzluk, utanç, suçluluk ve öfke gibi yoğun duygular ortaya çıkabilir. Şema terapiye göre bireyler bu duygularla üç yolla başa çıkmaya çalışır:
- Şema Teslimi: Şemaya boyun eğerek davranmak.
- Şema Kaçınması: Şemayı etkinleştiren durumlardan kaçınmak.
- Şema Aşırı Telafisi: Şemanın tam zıttı şekilde davranmak.
Başa Çıkma Biçimleri ve Şema Teslimi
Şema Teslimi: Fedakarlık şeması aktif hale geldiğinde birey, şemaya boyun eğer ve başkalarının ihtiyaçlarına aşırı odaklanır. Kendini geri plana atan birey, başkalarının onayını kazanmak için sürekli çaba gösterir.
Karen Horney’nin (1946) tanımladığı üç başa çıkma stratejisi bu durumla paralellik gösterir:
- “İnsanlara yönelmek”
- “İnsanlara karşı olmak”
- “İnsanlardan uzaklaşmak”
Ancak şema terapi, psikodinamik kuramdan farklı olarak bilinçdışı çatışmaların değil, bireyin şemalarla nasıl başa çıktığının üzerinde durur.
Sonuç
Şemalar, karşılanmamış ihtiyaçlarımızdan doğar. Bu nedenle, alışılmış şema kalıplarımıza uygun insanlara, olaylara ve durumlara çekiliriz. Şemaları ve bu şemalara verilen başa çıkma tepkilerini anlamak, sağlıklı bir yaşam sürdürebilmek için kritik öneme sahiptir.
Kaynakça:
- Ertürk, İ., Kaynar, G. Kişilik Bozukluklarında Şema Terapi Yaklaşımı. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 12 (2017).
- Young, E., Bernstein, D., Rafaeli, E. Şema Terapi: Ayırıcı Özellikler. Psikonet Yayınları, 2022.
Henüz yorum yok. İlk yorumu yapmak ister misin?