Bibliyoterapi Sürecinde Kitap Seçimi

Editör: Mertcan Yılmaz

“Doğru zamanda, doğru bireyle, doğru kitabı buluşturmak” olarak tanımlanan (Öner, 2007: 136) bibliyoterapi, bireylere kitaplar aracılığıyla ruhsal yönden iyileşme ve gelişme sağlar. Psikolojik danışma sürecinde kitapların kullanılması antik dönemlere kadar dayanır. Eski Yunan’da bir kütüphanenin girişinde “İnsan Ruhunun İyileştirildiği Yer” yazıyordu (Karagül, 2018: 43). Yani kitaplar yüzyıllardır insanlar için psikolojik danışmanlık görevi de üstlenebilir. İnsanlar kitaplar aracılığıyla kendi kişiliklerini bulup kendilerini tanımakta ve içgörü kazanıp gelişimlerine de katkıda bulunmaktadır (Öner, 2007: 136). Bibliyoterapi için edebiyat eserlerinin insan psikolojisi üzerinde büyük etkilere sahip olduğu varsayılır (Karagül, 2018: 45). Bibliyoterapinin birçok iyi yönü vardır. Herkes tarafından kolayca ulaşılabilir ve hızlıdır. Maddi anlamda danışanın yaşamına fazla etki etmez, ekonomiktir. Geleneksel terapide var olan danışmanla yüz yüze gelme çekincesiyle bu yöntemde karşılaşılmaz. Tedavi süresi kısadır.

Bibliyoterapiye yönelik ilk çalışmalar, 1930’lu yıllarda yapılmaya başlanmıştır. İlgili dönemde, kütüphaneciler tarafından insanlar üzerinde iyileştirici etkiler yaratan kitaplar bulunarak liste haline getirilmeye çalışılmıştır. Kütüphaneciler herhangi bir öykü kitabının insanların düşüncelerini, duygularını, davranışlarını değiştirmeye etki ettiğini belirlerse o öykü kitabının iyileştirici bir göreve sahip olduğunu varsayarak listeye eklerler. İkinci adım ise bu öykü kitaplarıyla sorunu olan bireyleri buluşturmaktır. Bireyler, kitabın kendilerine-ruhlarına iyi gelmesi, içgörü kazanımı ve hatta öyküdeki kahramanın yerine kendini koyarak onların davranışlarını model alma gibi değişimler yaşayabilir. Aslında bibliyoterapi kısaca bireyin yaşadığı sorunlarda yalnız olmadığını ve benzer durumlarda yaşamlar da olduğunu bir kitapla bireye gösterme çalışmasıdır.

Bibliyoterapi sürecinde özellikle çocuklara kitap seçme süreci çok önemlidir. Doğru zamanda, doğru bireyle, doğru kitabı buluşturma yoğun ve dikkatli bir araştırma süreci içerir. Uygun yaş gruplarına uygun kitap seçilmelidir. Bu süreçte son derece dikkatli ve bilinçli bir tutum takınılmalıdır. Çocukların anlayacağı dilden masallar veya yetişkinlerin gerçeklikten kopmayacağı bir öykü kitabı bireylerin ihtiyaçlarını karşılayabilir. 

Bibliyoterapi uygulamalarında bireyler, onlara okutulan masal veya öykülerin kurgularını kendilerine göre tekrardan düzenleyebilir veya kitabın sonu için kendilerine uygun farklı sonlar oluşturabilir. Bu durum, uygulamada beklenen bir örnektir. Ayrıca bibliyoterapi için kullanılan kitapların seçimini etkileyen diğer faktörler ise kitapların estetik yapısı, kullanılan dil ve çocuğun hayal kurabileceği şekilde bir içeriğin mevcut olmasıdır. Bu hususlara dikkat edilmelidir. Örneğin yaş gruplarına göre kitap seçerken çocukların ve yetişkin bireylerin ortak okuyabilecekleri bazı kitaplar vardır. Narnia Günlükleri, Harry Potter, Küçük Prens, Otostopçunun Galaksi Rehberi, Pollyanna ve Momo gibi kitaplar depresyonda ve iyi hissetmeyen ruh halleri için önerilen bibliyoterapi kitaplarıdır. 

St.Exupery’nin 2000 yılında yazdığı Küçük Prens kitabı yetişkin bireylerin zamanla düşünme becerilerini kaybetmesinden dolayı çocuklara göre dünyayı algılamadıklarını bundan dolayı da dünyaya karşı bir yabancılaşmadan doğan anlama becerisinin kaybolmasının tekrardan bulabilmesinde yardım eder. Küçük Prens karakteri, yetişkinler için bir şapka olarak anlaşılan bir çizimin aslında çocukların dünyasında “fil yutmuş bir boğa yılanı” olarak algılandığını gösterir. Aslında bu kitap bize çocukların yetişkinlere göre daha farklı ve yaratıcı düşündüğünü anlatır. Bundan dolayı çocukların gelişim döneminde yetişkinlerin onları anlayacağı ve algılayacakları şekilde yaklaşılması gereklidir.  

Pollyanna, Eleanor H. Porter tarafından 1913’te yazılmıştır. Pollyanna istenmeyen bir evliliğin çocuğu olmakla birlikte çocuk yaştayken hem annesini hem de babasını kaybetmiştir. Gidebileceği tek yeri teyzesinin yanı olan Pollyanna, aslında teyzesi tarafından da istenmeyen bir çocuktur. Bir şekilde teyzesiyle yaşamaya başlayan Pollyanna; sapsarı saçları, gülümseyen yüzü ve oynadığı “Mutluluk Oyunu” ile etrafındaki insanların hayatlarına dokunmaya başlar. Tüm olumsuzluklara rağmen hayatta her daim pozitif kalmaya çalışan Pollyanna, bireylere aslında bardağın dolu tarafının da olduğunu göstermeye çalışır. Yaşadığı olaylarda aslında tek bir bakış açısının olmadığını ve ne kadar kötü bir yaşantımız olsa da bir çıkış yolunun olduğunu gösterir. Şems-i Tebriz’in de dediği gibi “Bugün olmadı diye sızlandığı duaya, gün gelir olmadı diye şükredersin.” 

Otostopçunun Galaksi Rehberi kitabı Douglas Adams tarafından 1979 yılında yazılmıştır. Galaksinin Batı Sarmal Kolu’nun bir köşesinde bulunan ve haritalarda dahi olmayan kimse tarafından bilinmeyip kıyıda köşede kalmış küçük sarı bir güneş vardır. Bu güneşin yörüngesinde bulunan mavi-yeşil küçük gezegeni kimse önemsemiyor (Douglas, 2020: 21). Gezegenin maymun soyundan gelen canlıları o kadar geride kalmıştır ki dijital kol saatinin bile yeni ve önemli bir buluş olduğunu düşünürler. Bu gezegende yaşayanların en önemli sorunu mutsuzluktur. Bu sorun için birçok çözüm önerilse de kesin çözümler değildir ve varlıklarını da sürdürememişlerdir. Halkın çoğunluğu, kötü ekonomik duruma sahiptir. Oldukça ciddi bir fakirlik hâkimdir. Dijital kol saati olanlar dahi bu durumdadır. Yaklaşık 2000 yıl sonra büyük ve çok kötü bir felaket yaşanmıştır. İşte bu kitap, yaşanan bu felakettin sonuçlarının öyküsüdür. 

Son olarak Michael Ende’nin kaleme aldığı Momo kitabı 1973 yılında yayımlanmış hem çocuklara hem de yetişkinlere uygun bir masal kitabıdır. Momo’nun yaşadığı yer büyük bir kentin tiyatro harabeleridir. Parası olmayan bu küçük kız hayatını ona alınan hediyelerle veya bulduklarıyla yaşar. Ama Momo’nun muhteşem bir yeteneği vardır. Momo, son derece başarılı bir dinleyicidir. Ayrıca Momo’nun insanları dinlemek için bolca zamanı vardır. Bir gün hayaletimsi topluluk “duman adamlar” ortaya çıkarak insanların zamanlarını çalar. Duman adamların önüne geçebilecek tek kişi ise Momo’dur. Günümüz insanlarının zaman algısını ve zamanı yönetme biçimindeki yanlışlıklar üzerinde duran Momo masal kitabı birçok dile çevrilmiş ve büyük ödüllere layık görülmüştür.

Bunlar ve başka birçok kitap bibliyoterapi sürecinde çocuk, ergen ve yetişkinlerin tercih edebilecekleri ve bireylerin duygusal, psikolojik veya ruhsal sorunlarıyla başa çıkmasında yardımcı oluyor. 

Ek olarak önerilen kitaplar

Çocuklar İçin

• Harika Bir Şey Olacak – Kathryn Otoshi
• Çirkin Ördek Yavrusu – Hans Christian Andersen
• Dünya Büyülü Bir Yer – Leo Buscaglia

Ergenler İçin

• Sefiller – Victor Hugo
• Uçurtma Avcısı – Khaled Hosseini
• Fareler ve İnsanlar – John Steinbeck 
• Mucize – R.J. Palacio
• Bülbülü Öldürmek – Harper Lee

Yetişkinler İçin

• Martı Jonathan Livingston – Richard Bach
• Simyacı – Paulo Coelho
• Hayvan Çiftliği – George Orwell
• Dönüşüm – Franz Kafka 

KAYNAKÇA

Adams, D. (2020). Otostopçunun galaksi rehberi (Çev. Nil Alt). ALFA Basım Yayım, Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti.

Karagül, S. (2018). Çocuk Edebiyatı ve Bibliyoterapi. Çocuk Ve Medeniyet, 3(6), 43-55.

Öner, U. (2007). Bibliyoterapi. Cankaya University Journal of Arts and Sciences, 1(7), 133-150.