Bağımlılık: Yeşilay

Bağımlılık Nedir?

Bağımlılık; kişiyi kötü etkileyen ve davranışlarını kontrol edemediği halde bir madde, alkol, nesne veya yaptığı bir davranıştan kopamamasına denir. Bağımlılık, günümüzün en önemli halk sağlıklarından biridir. Aslında baktığımızda bağımlılık bir hastalıktır ve tedavi edilmesi gerekir çünkü bağımlılık sadece kişide irade eksikliği yaratmaz. Beynin ödül, motivasyon ve karar verme bölgelerinde kalıcı değişimler yaratır. 

Bağımlılık Beyinde Nasıl Çalışır?

Dopamin sistemi artık çalışmaz hale gelir ve kişi doğal zevklerden tatmin olmaz. Sadece bağımlılık nesnesi ya da maddesi kişiye zevk verir. Türkiye Bağımlılıkla Mücadele (TBM) Eğitim Programı’na göre kişinin kullandığı bir nesne için veya yaptığı eylem için kontrolünü kaybetmesine bağımlılık denir. Bu kullanım veya davranış azaldığında da kişi huzursuz, uykusuz veya öfke gibi yoksunluklar yaşayabilir. Bağımlılığın tedavisi için tıbbi ve psikolojik müdahaleler gerekir. İlaç tedavisi, terapi, destek grupları gibi ayaktan ya da yatılı olarak tedavi edilebilir.

Bağımlılık Kriterleri Nelerdir?
DSM 5 Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı’na (2013) göre bağımlılık için 7 kriter vardır:
1. Tasarladığından daha uzun süreli kullanım
2. Geçmişte başarısız bırakma girişimleri
3. Zamanının çoğunu madde bulmak ve kullanmak için ayırma
4. Olumsuz etkilerine ve zarar görmesine rağmen kullanmaya devam etme
5. Madde kullanım isteği
6. Tolerans (kullanılan madde miktarının yeterli gelmemesi sebebiyle giderek
artırılması)
7. Yoksunluk (Amerikan Psikiyatri Birliği, çev. 2013).

Bağımlılık Nasıl Oluşur?

Bağımlılık için birçok şeyden bahsedebiliriz. Biyolojik veya psikolojik olabilir. Genelde kişi merak veya korku duygusuyla kullanmaya başlayabilir. Kullanılan maddenin sıklığı, kullanım süresi, kullanılan maddeye bağlı beyinde bulunan dopamin hormonu zarar görebilir. Dopamin düşünce, his, motivasyon, hareket, dikkat ve karar verme sürecinde kullanılan beyinde haz bölgesi olarak da anılan bir nörotransmiterdir. Dopaminin düzgün çalışmamasından dolayı artık haz bölgesi çalışmaz ve bize dur emri veren bölge işlevsiz hale gelir. Çünkü beynimizde haz bölgesi ne zaman kotasını doldursa kontrol bölgemiz bize dur emri verir. Fakat dopamin artık düzgün çalışmadığı için hazzın dolduğunu ve artık durmamız gerektiğini anlamayız. Kişi bağımlılık yapan maddeyi ya da davranışı daha çok yapar ve bu da bağımlılık yapar.

Bağımlılık bir döngü halinde çalışır. 

• Kişi merak veya korkuyla başlar
• “Belki kullanabilirim”
• Bir kereden bir şey olmaz
• Bir daha kullanmam
• Ben bağımlı olmam
• İstersem bırakabilirim.
• Bırakmam gerekiyor
• Tamam, bu sefer bıraktım
• Bıraktım, bir daha başlamam

“Bir kereden bir şey olmaz’’
Bu şekilde kişi tekrar kullanmaya başlayarak bir döngüye girer.

Bağımlılık kişinin bedensel, ruhsal ve sosyal hayatını olumsuz etkiler. Türkiye’de ve dünyada hızla tütün, alkol ve uyuşturucu madde alım oranları artmakta, maddeye başlama yaşları gittikçe düşmektedir. Diğer bağımlılıklar gibi teknoloji ve kumar bağımlılığı da kişiye, aileye ve topluma psikolojik, sosyolojik ve ekonomik zararlara yol açmaktadır (Yeşilay).

Bağımlılık Tedavisi

Türkiye’de bağımlılıkla mücadele için Yeşilay çalışmalarına hız kesmeden devam ediyor. Toplumda her yaş grubu için bilimsel metotlar kullanarak tütün, alkol, uyuşturucu madde, teknoloji ve kumar gibi 5 bağımlılıkla mücadele ediyor. Yeşilay bu 5 bağımlılık için önleyici ve rehabilite edici halk sağlığı ve savunuculuk çalışmaları yürüten bir sivil toplum kuruluşudur. Yeşilay Danışmanlık Merkezleri (YEDAM); alkol, tütün, madde, kumar ve teknoloji ile ilgili sorun yaşayan kişiler için ayaktan psikososyal destek sağlamaktadır. Kişilere ücretsiz psikolojik ve sosyal destek sağlamaktadır. Bünyesinde psikologlar, sosyal hizmet uzmanları gibi profesyonel kişileri çalıştırır. 

Değişimi sadece birey üzerinden değil, aile üyeleri üzerinden de sağlar. Gerekli durumlarda ise kişiyi tedavi kurumlarına, amatemlere yada psikiyatristlere yönlendirir. Yeşilay Rehabilitasyon Merkezleri (REHAB) ise bağımlılıkla ikinci adım gibi düşünebilirsiniz. YEDAM’da verilen ayaktan tedavinin yanı sıra REHAB’da tedaviler yatılı ve uzun süreli rehabilitasyon hizmeti sağlar. Kişi bağımlılıkla mücadele ettiği sürede belirli bir süre merkezde kalır. Bu sürede kişiye psikolojik destek, sosyal beceri geliştirme, mesleki eğitim, hobi ve sanat etkinlikleri bir arada sunulur. Tedavi tamamen ücretsizdir. YEDAM’da olduğu gibi REHAB’da da değişimi sadece birey üzerinden değil, aile üyeleri üzerinden de sağlanır. Eğer sizde alkol, tütün, madde, kumar veya teknoloji bağımlılığı konusunda destek almak ya da bırakma sürecinde bilgi sahibi olmak isterseniz 115 YEDAM Danışma Hattı’nı arayarak neler yapmanız gerektiğini öğrenebilirsiniz.
 

“Bağımlı Olma, Özgür Ol''